Verandering tegen wil en dank

Leiders in control tijdens veranderprocessen

Jouw organisatie moet nu (noodgedwongen) een forse verandering door. Maar omdat jij vooraf al weet welke stressreacties en -gedrag jouw medewerkers gaan laten zien, ben je volledig in control. Behendig anticipeer jij hierop als leider waardoor je soepel, vlot en zonder noemenswaardige problemen voor de deadline en binnen het budget de eindstreep haalt. 

Waarschijnlijk herken je de inleidende tekst niet als jouw huidige werkelijkheid. Althans, nog niet. Wanneer je dit artikel hebt gelezen, snap je dat het zeker geen utopie is. Om dit als leider te kunnen is het noodzakelijk om te weten wat stress precies is, hoe mensen dit ontwikkelen en ermee omgaan en last but not least hoe jij deze kennis als leider positief kunt aanwenden wanneer jouw organisatie moet veranderen. Want wanneer je als leider grip hebt op het gedrag van je medewerkers tijdens veranderingen, ben je in staat om elke verandering moeiteloos te realiseren.

Verandering = stress

Elke organisatie zit op dit moment middenin een verandering. Door de Corona pandemie en de maatregelen om deze in te dammen, worden we gedwongen anders te leven en te werken. Door deze opgelegde verandering van buitenaf ervaren we allemaal – per definitie – een bepaalde mate van stress. Voor veel mensen is deze stressbeleving overweldigend, voor anderen is het best wel fijn omdat ze een stresskick nodig hebben om goed te kunnen functioneren. 

Wanneer veranderingen buiten jouw invloedssfeer opgelegd worden, kun je niet anders dan je huidige gedrag veranderen: of in nieuwe gedragspatronen die passen bij de (vereiste) verandering of je komt in verzet (weerstand/rebelleren). Beide keuzes leveren een bepaalde mate van stress op. Aanpassen betekent dat je nieuw gedrag gaat aanleren wat per definitie moeite en energie kost, omdat het afwijkt van jouw normale gedrag. Verzetten is ook nieuw; voorheen hoefde je niet in verzet te komen omdat je gewoon door kon gaan met je oude leven. Verzet versterkt ook je emotionele reactie (boosheid) wat vaak extra stress oplevert. 

Je past je aan of je komt in verzet. In beide gevallen levert dit een stressreactie op.

Wat is stress?

Stress is een begrip wat te pas en te onpas gebruikt wordt. Ik sta daarom eerst stil bij een omschrijving van stress: 

Stress is een mentale en fysieke reactie op een gebeurtenis in het nu. 

De gebeurtenis in het nu roept een oude herinnering op. Wanneer deze oude herinnering gekoppeld is aan angst en/of pijn, reageer je volautomatisch en in een split second zowel mentaal als fysiek door het activeren van een stressreactie. Andersom, wanneer de oude herinnering een heel plezierige is, wordt er in het geheel geen stress geactiveerd. De gekoppelde angst/pijn noemen wij de wortel van de stress. Zonder deze angst en/of pijn activeer je geen stress.

Verandering: Weg van de pijn reactie

Mensen vinden pijn en angst bijzonder vervelend. Lichamelijk kunnen we er zelfs ziek van voelen. Om onszelf te behoeden voor dat vervelende en pijnlijke gevoel, hebben we een instinctief reflex in ons systeem zitten. Deze reflex activeren we volledig onbewust zodra we pijn/angst ervaren; we willen zo snel mogelijk bij de pijn weg. We noemen dit ook wel de weg van de pijn reactie en bestaat uit twee sporen: 1) bewuste stressbeheersing en 2) onbewuste overlevingsmechanismen. 

Bewuste stressbeheersing zetten we in om niet teveel last te hebben van het vervelende gevoel (door de stress). Voorbeelden zijn sporten, Netflixen, drank, roken, mediteren, wandelen. De een is gezonder dan de ander, maar ze hebben allen de overeenkomst dat ze het vervelende gevoel verdoven.

De onbewuste overlevingsmechanismen ontstaan al vroeg in je jonge leven. Ze zorgen ervoor dat je gedrag gaat laten zien waardoor je opgenomen/geaccepteerd wordt door je ouders, je leraren, de buren, familie, etc. Wanneer je bijvoorbeeld jouw mening al vroeg uitte en je werd hierom weggestuurd naar je kamer, dan zul je geleerd hebben om je mening niet teveel te uiten omdat je anders buitengesloten wordt (=angst). 

Deze overlevingsmechanismen zet je niet bewust in; we noemen het daarom pre-cognitief. Je bent je er niet bewust van dat je het doet, maar omdat je het zo vaak in je leven gedaan hebt denk je dat ze bij je horen. Je hebt je ermee geïdentificeerd en noemt het jouw karakter. De mechanismen heb jij jezelf aangeleerd om te overleven: je voorkomt met dit gedrag dat jouw angst en/of pijn geactiveerd wordt met een stressreactie tot gevolg. En omdat je ze hebt aangeleerd, zijn ze dus niet jouw eigen voorkeurgedrag. Oneigenlijk gedrag kost veel energie. Voor even is dat niet erg (korte stress activatie), maar wanneer de stress gedurende langere tijd geactiveerd wordt, gaat dat ten koste van je fysieke en mentale lichaam met alle gevolgen van dien (psychische overbelasting en burn-out). 

Zicht krijgen op jouw overlevingsmechanismen

Je zult nu begrijpen dat wanneer je zicht krijgt op jouw overlevingsmechanismen, jij de sleutel in handen hebt om daar desgewenst verandering in aan te brengen. Je bent dan in staat om het gedrag dat jij onbewust hebt ingezet, bewust te veranderen. Dat begint bij de wortels van de overlevingsmechanismen, namelijk de angst en/of pijn. 

Het in beeld brengen van de overlevingsmechanismen doen we met de VMC® tool. De tool bestaat uit een online vragenlijst van 100 vragen en een terugkoppelgesprek met een coach om jouw overlevingsmechanismen te duiden. In de resultaten van de VMC® is ook opgenomen of je momenteel last hebt van stress en of je in staat bent om de stress te managen via bewuste stressbeheersing (sporten, mediteren, wandelen, etc.). 

In de eventuele vervolgcoaching helpen wij je om de wortels van deze mechanismen (angst/pijn) boven water te halen en hiermee aan de slag te gaan. Door hierdoor aan te werken wordt je meester over je eigen emoties en gedachten, waardoor je in het vervolg trouw kunt blijven aan jouw eigen natuurlijke gedrag. 

Voorspelbaar stress gedrag is ‘het ei van Columbus’ voor succesvolle verandering

Met de VMC® tool maken we inzichtelijk welke overlevingsmechanismen iemand inzet bij stress. Omdat (organisatie)veranderingen altijd stress activeren, kunnen we aan de hand van de VMC® resultaten voorspellen welk gedrag (groepen) mensen gaan vertonen bij veranderingen. Hiermee krijgen leiders van organisaties het noodzakelijke inzicht waarmee ze de veranderingen beheersbaar kunnen maken. Zij zijn hierdoor in staat te anticiperen op toekomstig gedrag waardoor problemen in een vroegtijdig stadium verholpen kunnen worden. En niet pas als de geest al uit de fles is. 

Champagne

Leiders zijn net mensen. Ook leiders hebben last van stressreacties tijdens (opgelegde) verandering. Ook jij hebt jezelf overlevingsmechanismen aangeleerd in je jonge kinderjaren. Niets menselijks is ons vreemd. Misschien heb jij jezelf vroeger aangeleerd om heel sensitief signalen op te pikken van andere mensen (ouders) zodat je controle kunt behouden over de situatie. Of heb je geleerd om je kwaliteiten sterk te etaleren en daar goede sier mee te maken. 

Ik wil graag dat je beseft dat jouw gedrag als leider sterk doorwerkt in de organisatie. Jij bent als het ware de champagne die jouw champagnetoren – elke medewerker en elke afdeling in jouw organisatie – glas voor glas vult. Jouw eigen overlevingsmechanismen zitten ook in deze champagne. Daarom de vraag aan jou als leider van jouw organisatie: hoe smaakt jouw champagne? En is dat de juiste champagne voor dit moment?

Benno Rijpkema || business- en VMC-coach